[003] Hữu tính

Sự sống tồn tại được là nhờ biết sinh sôi.

• ~3,5 tỷ năm trước: những sinh vật đầu tiên chọn con đường đơn giản nhất là sinh sản vô tính – một thành hai, hai thành bốn, nhân lên như tấm gương phản chiếu chính mình. Cách ấy nhanh và ổn định, nhưng lặp đi lặp lại, không có chỗ cho đổi mới. Rồi đến một bước ngoặt lớn của tiến hóa:

• ~1,2 tỷ năm trước, sinh sản hữu tính xuất hiện. Hai dòng gen khác biệt gặp nhau, tái tổ hợp, sinh ra biến dị. Chính nhờ biến dị, sự sống tìm được muôn vàn hình thái mới để thích nghi. Từ đó, tiến hóa không còn là đường thẳng tẻ nhạt mà trở thành cây lớn với vô số nhánh rẽ.

Vô tính và hữu tính ở đây nói đến giới tính: sinh sản vô tính không cần giới tính, tự mình nhân lên. Sinh sản hữu tính cần giới đực (cung cấp giao tử nhỏ và di động) và giới cái (cung cấp giao tử lớn, mang dinh dưỡng và di động kém).

Nếu mượn ngôn ngữ của dịch học, có thể tóm tắt: vô cực sinh thái cực là từ trạng thái vô cơ chuyển hữu cơ, tạo điều kiện sống đầu tiên. Thái cực sinh lưỡng nghi là từ một mầm sống nguyên thủy, phân ra hai cực: âm (cái) - dương (đực). Lưỡng nghi sinh tứ tượng, tứ tượng sinh bát quái ... đại ý là từ mầm sống hữu tính đó sẽ sinh sôi ra cả thế giới phong phú.

Trong hàng tỷ năm, tự nhiên từng thử nghiệm: Sinh vật đơn tính, lưỡng tính, hay cả sinh sản đơn tính (parthenogenesis) ở côn trùng, bò sát, thực vật. Tự nhiên cũng thay đổi việc mã hóa giới tính dưới rất nhiều dạng (X-Y, W-Y, nhiệt độ ...) Nhưng nhìn toàn bộ lịch sử tiến hóa, hai giới tính đực và cái vẫn là dòng chủ đạo. Bởi có lẽ chỉ ở sự phân đôi này, sự sống vừa duy trì được bản thể, vừa tái tổ hợp và thích nghi.

Nói cách khác, đực và cái là hai nét bút vẽ nên bức tranh tiến hóa: một bên gieo hạt, một bên nuôi dưỡng, gặp nhau để sinh ra thế giới phong phú hôm nay.

Con người dù phát triển như đã lên mặt trăng, đã giải mã gen ... vẫn cần biết quy luật tự nhiên về sinh sản, để phát triển giống nòi qua các tầng bậc cao hơn nữa. Sinh sản hữu tính với hai giới tính vẫn là con đường chủ đạo để tồn tại và phát triển.

Ths. Bs. Bùi Cảnh Vin